نیمکره راست و چپ مغز و هر آنچه درباره عملکرد آنها باید بدانید
نیمکره راست و چپ مغز در امور جزئی با هم تفاوت دارند اما با این وجود ، آیا یک سمت میتواند کنترل امور را بهدست بگیرد و فرمانروایی کند ؟
برخی از افراد فکر میکنند که هرکس یا راستمغز است یا چپمغز و این تسلطِ نیمکرههای سمت چپ و راست مغز است که رفتار و افکار را میسازد . در این متن میخواهیم شایعات و حقایقی را که دربارهی این نقطهنظر وجود دارد بهتر بررسی کنیم . پس با ما همراه باشید .
مغز عضوی سختکوش و پیچیده در بدن است و بیش از ۱۰۰ میلیارد نورون یا سلول مغزی دارد که همهی آنها روی هم تنها حدود ۵۰۰ گرم هستند . مغز انرژی زیادی میطلبد . با اینکه تنها ۲ درصد از وزن بدن را به خود اختصاص میدهد ، اما ۲۰ درصد از انرژی آن را مال خود میکند .
نیمکرههای سمت چپ و راست مغز با تعداد زیادی رشتهی عصبی بههم متصل هستند . در مغزی سالم ، این دو قسمت با هم در ارتباطاند . البته لزوما نیازی به ارتباط میان این دو بخش نیست مثلا اگر فردی در حادثهای دچار جراحتی بشود و این دو بخش از هم جدا شوند ، هردو بخش همچنان قادر به ادامهی فعالیت خود خواهند بود .
باور رایج این است که برخی افراد راستمغز هستند و برخی دیگر چپمغز و همین داستان است که شخصیت ، افکار و رفتار هر فرد را میسازد . از آنجا که بعضی اشخاص راستدست هستند و برخی دیگر چپدست ، چنین ایدهای برای مغز آدمی نیز قوت گرفته است . گفته میشود که افراد چپمغز چنین هستند :
- تحلیلگر ؛
- منطقی ؛
- جزئینگر و حقیقتگرا ؛
- محاسبهگر ؛
- مایل به فکر کردن در قالب کلمات.
منطق و استدلال – علوم و ریاضیات – جزئیات آرایشیافته – پردازش واقعیات – کلمات و زبان – بیشتر سیر کردن در حال و گذشته – توانایی درک و فراگیری – زیرکی – قدردانی – قالببندی منظم ادراک و احساسات – واقعبینی – استراتژی منظم – عملگری – اعتماد و اطمینان
افراد راستمغز نیز بیشتر دارای این ویژگیها هستند :
- خلاق ؛
- آزاداندیش ؛
- دارای نگاهی کلان به موضوعات ؛
- شهودی ؛
- مایل به اندیشیدن در قالب تصاویر (بیشتر بصری هستند).
به کارگیری احساسات – پردازش تصاویر سهبُعدی – تخیل و نوآوری – نمادها و سمبلها – بیشتر سیر کردن در حال و آینده – فلسفه و دین – باورها و اعتقادات – پیشگویی و الهام – ادراک فضایی – تمایل به دانستن اهداف – خیالپردازی – حاضرجوابی – بیپروایی – خطرجویی یا ریسکپذیری
تحقیقات چه میگویند؟
تحقیقات ثابت میکند که آنچه دربارهی راستمغز و چپ بودن گفته میشود صحت ندارد . در مطالعهای در سال ۲۰۱۳ ، تصاویر سهبعدی مغز هزار نفر مورد بررسی قرار گرفت و با استفاده از اسکنر MRI ، میزان فعالیت هردو نیمکره اندازهگیری شد . نتایج نشان میداد که هر انسان ، از هردو نیمکره مغزی خود بهره میبرد و بخشی بر دیگری غالب نیست .
با این وجود ، فعالیت مغزی افراد بنا به کاری که مشغول انجامش هستند ، متفاوت خواهد بود یعنی گاهی از نیمکره چپ و گاهی نیز از نیمکره راست استفاده میشود . مثلا مرکز زبان در نیمکرهی چپ مغز قرار دارد درحالیکه احساسات و ارتباطات غیرکلامی مربوط به نیمکره راست مغز هستند .
عملکرد و ویژگیهای نیمکرههای مغزی
هرچند که با توجه به دستاوردها و تحقیقات دانشمندان اکنون میدانیم که چیزی به نام راستمغز یا چپمغز دیگر وجود ندارد اما با این وجود ، ویژگیهای هریک از این دو نیمکره با هم متفاوت است . مثلا :
۱. احساسات
در انسان و سایر پستانداران، نیمکره راست مغز مسئول مدیریت احساسات است . احساسات هر فرد از سوی نیمکره راست درک و ابراز میشود .
۲. زبان
نیمکره چپ مغز در تولید واژهها و صحبت کردن فعالتر است . در بیشتر افراد، دو بخش اصلی زبانی یعنی ناحیهی ورنیکه و بروکا در نیمکره چپ مغزشان قرار دارد .
۳. زبان علامت و اشاره
زبانهای مبتنی بر تصویر و بصری نیز در سمت چپ مغز قرار دارند . افراد ناشنوا با تماشای زبان اشاره ، از فعالیتهای سمت چپ مغزشان برای درک مفهوم بهره میگیرند .
۴. راستدستی یا چپدستی
افراد چپدست و راستدست از قسمت چپ و راست مغزشان به شیوهای متفاوت از هم بهره میبرند . برای مثال ، فردی چپدست برای انجام امور دستی و عملی خود از سمت راست مغز استفاده میکند و فرد راستدست از قسمت چپ مغزش .
راستدست بودن یا چپدست بودن امری ذاتی و مادرزادی است و حتی زمانیکه نوزاد در رحم مادرش ، اوقات میگذراند نیز این موضوع قابل شناسایی است . مثلا در ۱۵ هفتگی ، نوزادان شروع به مکیدن انگشت دستان سمت چپ یا راست خود میکنند . این موضوع میتواند تکلیف راست یا چپ دست بودن آنها را مشخص کند .
۵. توجه
نیمکره چپ و راست مغز به موضوعات متفاوتی توجه میکنند . نیمکره سمت چپ بیشتر جلب موضوعاتی میشود که به دنیای درونی فرد مرتبط هستند و نیمکره سمت راست بیشتر درگیر مسائل دنیای خارجی میشود . مطالعات نشان میدهد که مردان و زنان از نظر عملکرد نیمکرههای مغزی مشابه هم عمل میکنند و هیچگونه تفاوتی میانشان وجود ندارد .
قسمتی از مغز که برای هر فعالیت مورد استفاده قرار میگیرد ، در افراد گوناگون شبیه هم نیست . بهکارگیری نواحی مختلف مغزی برای انجام امور متنوع تا حدی در گروی راستدست یا چپدست بودن افراد است . مطالعهای در سال ۲۰۱۴ نشان داد که مرکز یادگیری و کنترل زبان در ۹۹ درصد از افرادِ راستدست ، در سمت چپ مغزشان بود و این موضوع دربارهی ۷۰ درصد از چپدستان نیز صادق بود .
تسلط نیمکرههای مغزی در مغز هر فرد با دیگری متفاوت است . علم هنوز راه درازی برای دستیابی به اطلاعاتی کامل و جامع در این باره دارد .
جانِ کلام
هنوز علم نتوانسته است به دستاورهای دقیقی دربارهی چپمغز یا راستمغز بودن برسد . هرچند برخی از افراد این فرضیات اثباتنشده را با ویژگیهایی که در خود میبینند ، همسو و درست میدانند اما علم در این مورد نظری قطعی نداده است . واقعیت این است که ساختار نیمکره چپ و مغز متقارن نیست و در افراد متفاوت نیز عملکردی متنوع دارد .